درست است که رسیدگی به یک پرونده در دادگستری چند ماه ممکن است طول بکشد، درست است که رفت‌وآمد به دادگاه‌ها زمان‌‌بر است، اما گاهی پرونده‌هایی وجود دارند که رسیدگی به آنها فوریت دارد و باید دادگاه فوری به این پرونده‌ها رسیدگی، تصمیم‌گیری و خیلی زود تکلیف آنها را مشخص کند. «دادرسی فوری» یا همان «دستور موقت» راهکاری است که قانون برای سرعت عمل در این‌گونه پرونده‌ها در نظر گرفته است. اگر برایتان جالب است درباره آن اطلاعات بیشتری کسب کنید حتما بسته حقوقی ما را بخوانید.
دستور موقت چیست؟
دستور موقت یا همان دادرسی فوری دستوری است که دادگاه مبنی بر توقیف مال یا انجام عمل یا منع از امری صادر می‌کند. برای مثال شما زمین خود را برای کشاورزی به دیگری می‌دهید، ولی در حین کشت به دلیل اختلاف در قرارداد اجاره از آبیاری زمین جلوگیری می‌کنید؛ در اینجا کشاورز می‌تواند با درخواست صدور دستور موقت از این ممانعت شما جلوگیری کند. باید به این نکته توجه داشته باشید که دستور موقت هیچ تاثیری در اصل دعوا ندارد؛ بنابراین نباید تصور کنید که اگر دادگاه به نفع شما دستور موقت صادر کرد حتما در دعوای اصلی هم پیروز خواهید شد یا برعکس اگر دستور موقت صادر نکرد به این معناست که در دعوای اصلی حقی نخواهید داشت بلکه شاید قاضی موضوع را فوری تشخیص نداده است تا دستور موقت صادر کند. در واقع قانون در این باره فقط به اموری که احتیاج به تعیین تکلیف فوری دارند اشاره کرده است بدون آنکه این موارد را نام ببرد بنابراین تکلیف فوری در هر دعوایی می‌تواند مصداق پیدا کند. هرگاه چند روز حتی چند ساعت تاخیر در رسیدگی سبب ورود خسارت به یکی از اصحاب دعوا شود می‌توان آن را از موارد دادرسی فوری به‌شمار آورد.
دستور موقت چه زمانی طرح می‌شود؟
برای صدور دستور موقت، اصل دعوا باید مطرح شده یا قابل طرح باشد؛ یعنی شما در صورتی می‌توانید صدور دستور موقت را درخواست کنید که اصل دعوا را یا مطرح کرده باشید یا دعوا قابل طرح باشد یعنی بعدا بتوانید آن را طرح کنید.
دستور موقت اقدامی تبعی است؛ یعنی دستور موقت بنا بر مواد 311 و 318 قانون آیین دادرسی مدنی اقدامی است که به تبع اصل دعوا یا پیش از اقامه دعوا یا در ضمن اقامه دعوا یا پس از آن درخواست می‌شود. بنابراین دادرسی فوری و دستور موقت برای رسیدگی فوری به اصل دعوا و صدور حکم فوری تاسیس نشده بلکه اقدامی است که در حاشیه اصل دعوا صورت می‌گیرد. تبعی بودن دستور موقت آثاری دارد از جمله اینکه خواسته دستور موقت باید متفاوت از خواسته دعوا باشد؛ یعنی شما نمی‌توانید خواسته اصلی خودتان را به عنوان خواسته دستور موقت از دادگاه بخواهید.
انواع دستور موقت
اگر هنوز مفهوم دادرسی فوری و مواردی را که می‌توانید تقاضای صدور دستور موقت درخواست را از داگاه بکنید، متوجه نشده‌اید شاید آشنایی با اقسام دادرسی فوری به شما کمک بیشتری کند.
- دادرسی فوری ممکن است برای توقیف مال تقاضا شود؛ مثلا شما تولیدکننده‌ای در بازار هستید و با نمونه‌های تقلبی مشابه محصولات خود روبه‌رو می‌شوید. در این صورت نخستین و بهترین اقدامی که می‌توانید انجام دهید، درخواست دستور موقت مبنی بر توقیف محصولات تقلبی یا تقلیدی و نساختن یا نفروختن آن محصولات است.
- دستور موقت ممکن است دایر بر انجام عملی باشد؛ مثلا همسایه شما در ملک شما دیواری ساخته است که می‌توانید به دادگاه بروید و درخواست صدور دستور موقت علیه او مبنی بر تخریب دیوار ساخته شده را بدهید.
- حالت آخر دستور موقت این است که دایر بر جلوگیری از انجام امری باشد. در مثال قبلی قبل از اینکه همسایه اقدام به ساخت دیوار در ملک شما کند، می‌توانید دستور موقت بگیرید و او را از ساختن دیوار در ملک خودتان منع کنید.
چگونه می توانید دستور موقت را درخواست کنید؟
دادرسی فوری بر اساس درخواست خواهان صورت می‌گیرد و نیازی به تقدیم دادخواست رسمی ندارد؛ یعنی لازم نیست که شما دادخواست تهیه کنید و به دفتر دادگاه بدهید حتی می‌توانید به صورت شفاهی درخواست خود را مطرح کنید که در این صورت درخواست شما در صورت‌مجلس قید می‌شود و یادتان باشد که حتما باید آن را امضا کنید.حالا فرض کنید که دستور موقت از سوی دادگاه علیه شما صادر شده است. سوالی که پیش می‌آید این است که در این‌صورت برای این که اثر دستور موقت از بین برود چه چاره‌ای وجود دارد؟
اثر دستور موقت این است که شخصی به انجام امری یا خودداری از انجام آن یا توقیف مالی مکلف می‌شود. همان‌گونه که به منظور حفظ حقوق متقاضی دستور موقت، سرعت از اهمیت زیادی برخوردار است وقتی به دلایلی، موجبات صدور دستور موقت از بین برود نیز باید به سرعت از آن رفع اثر شود تا حقوق فردی که علیه وی دستور موقت صادر شده ضایع نشود.
هزینه دستور موقت را پرداخت کنید
دستور موقت اگر در دادگاهی که رسیدگی به اصل دعوا می‌کند درخواست شود هزینه‌ای ندارد؛ در غیر این صورت هزینه آن مبلغی است که در دعاوی غیر‌مالی مقرر شده است. هزینه دعاوی غیر‌مالی در دادگستری در حال حاضر 10 هزار تومان است.
برای درخواست دستور موقت باید به کجا مراجعه کنید؟
اموری وجود دارند که نیاز به دادرسی فوری دارند، بنابراین خوب است بدانید که برای درخواست رسیدگی فوری باید به کجا مراجعه کنید. در این موارد زمان حرف اول را می‌زند و اگر شما ندانسته گام بردارید زمان به ضرر شما سپری خواهد شد و ممکن است به حقوقتان خدشه وارد شود. اگر اصل دعوا در دادگاه مطرح است، مرجع درخواست دستور موقت همان دادگاه است، چه دادگاه نخستین باشد و چه دادگاه تجدید‌نظر؛ یعنی باید درخواست خودتان را به دفتر همان دادگاه بدهید. در غیر این‌صورت، مرجع پذیرش درخواست صدور دستور موقت، دادگاهی است که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد؛ به این معنا که شما می‌توانید قبل از اینکه اصل دعوا را مطرح کنید به دلیل فوری بودن امر، ابتدا درخواست دستور موقت کنید و بعد در مهلتی که قانون تعیین کرده است اصل دعوا را در دادگاه صالح مطرح کنید.
دادگاه به درخواست شما چگونه رسیدگی می‌کند؟
برای رسیدگی به امور فوری، دادگاه روز و ساعت مناسبی را تعیین و طرفین را به دادگاه دعوت می‌کند. اما در مواردی هم که فوریت کار اقتضا کند، دادگاه بدون تعیین وقت و دعوت از طرفین و حتی در اوقات تعطیل یا در غیر محل دادگاه به این درخواست رسیدگی می‌کند. ناگفته نماند که در هر حال تشخیص فوری بودن موضوع با دادگاه است.
تامین بسپارید
دادگاه از شما که درخواست دستور موقت کرده‌اید تامین مناسب می‌گیرد که این تامین می‌تواند وجه نقد یا غیرنقد باشد. شاید بپرسید چرا باید این مبلغ را بپردازم؟
قانون حق خوانده دعوا را هم نادیده نگرفته است زیرا ممکن است شما دعوا را به ناحق طرح کرده باشید و در واقع از اینکه مال طرف را توقیف کرده‌اید به او خسارت وارد شود که در این صورت پس از تامینی که شما پرداخت کرده‌اید، خسارت طرف مقابل پرداخت می‌شود.
تایید رییس مجتمع را هم بگیرید
یادتان باشد که حتی بعد از اینکه قاضی حکم به صدور دستور موقت داد، کار تمام نمی‌شود و نیازمند تایید یک مرجع بالاتر است. بنا بر ماده 325 قانون آیین دادرسی مدنی اجرای دستور موقت مستلزم تایید رییس حوزه قضایی است. پس فراموش نکنید تایید رییس مجتمع قضایی را بگیرید.
فرصت را از دست ندهید
پس از اینکه دستور موقت را از دادگاه دریافت کردید نباید شتاب‌زده شوید و اقدام‌های لازم را فراموش کنید چون در این‌صورت ممکن است از دستور موقت رفع اثر شود. اگر شما قبل از اینکه دعوای اصلی را طرح کنید، دستور موقت گرفته باشید، قانون به شما 20 روز مهلت داده است تا برای اثبات دعوای خود دادخواست تنظیم و آن را به دادگاه صالح تقدیم کنید. این 20 روز از زمان صدور دستور موقت آغاز می‌شود. اگر سهل‌انگاری کنید و در این 20 روز دادخواست خودتان را تقدیم نکنید، دادگاه صادرکننده دستور موقت با درخواست طرف مقابل از آن رفع اثر خواهد کرد.
تفاوت دستور موقت با تامین خواسته
دستور موقت ابزاری است برای اینکه در موارد ضروری به دادرسی سرعت بدهیم و از ضرر و زیان جلوگیری کنیم؛ اگر کمی با مسایل حقوقی آشنا باشید حتما به شباهت میان «دستور موقت» و «تامین خواسته» پی برده‌اید. البته این دو تفاوت‌های ظریفی دارند که نمی‌توان یکی از آنها را به جای دیگری استفاده کرد. به‌طور مثال به‌وسیله تامین خواسته فقط مالی توقیف می‌شود و شما نمی‌توانید انجام کاری یا خودداری از انجام کاری را به وسیله تامین خواسته بخواهید بلکه باید این کار را در قالب دستور موقت انجام دهید.
سوتیتر: دادرسی فوری و دستور موقت برای رسیدگی فوری به اصل دعوا و صدور حکم فوری تاسیس نشده، بلکه اقدامی است که در حاشیه اصل دعوا صورت می‌گیرد.
